16. Kwas acetosalicylowy - niespodzianka

    Robiłem porządki w podręcznej biblioteczce. Wyciągnąłem stary, trzytomowy podręcznik chemii [1] i otworzyłem tom III  na przypadkowej stronie. Znalazłem tam informację, która wprawiła mnie w zdumienie. Otóż autorzy napisali że: "Acetylowa pochodna kwasu salicylowego to aspiryna, związek o budowie cyklicznej...". Pod spodem był schemat reakcji, który wygląda mniej więcej tak:

     Poczułem się nieswojo. Moi studenci od lat robią na preparatyce ten związek, a ich nauczyciel nie doczytał, że może on występować w postaci cyklicznej. Ze schematu wynika, że postać ta przeważa. Zastanawiam się dlaczego ta informacja nie utrwaliła mi się. Jeśli tak jest, można zrozumieć dlaczego temperatura topnienia produktu bywa często rozmyta mimo wysiłków, związanych z poprawną krystalizacją. Ciekawe jest również to, że nie ma tego związku w bazie Reaxys. Owszem jest sporo pochodnych, ale poszukiwanego związku nie ma. Nieco bogatszy jest SciFinder. Zwraca dwie struktury i podaje nazwę, 2-hydroksy-2-metylo-4H-1,3-benzodioksyno-4-on. Uśmiechnąłem się z przekąsem bo okazuje się, że kwas acetylosalicylowy, który ludziska połykają tonami, jest dioksyną! Wszyscy boją się dioksyn a tu taka nomenklaturowa niespodzianka. Mówiąc poważnie. Zaciekawiło mnie, co wiadomo na temat struktury cyklicznej naszego związku (jest nasz bo prawie wszyscy go zażywamy w razie konieczności). Sporo informacji o warunkach jego powstawania i przemian pojawiło się niedawno w moim ulubionym czasopiśmie [2]. Przegląd reakcji można znaleźć w starszej pracy [3].



1. A. Kirrmann, J. Cantacuzene, P. Duhamel, Chemia organiczna. Związki wielopodstawione, tłum. z francuskiego, PWN, Warszawa 1982, str. 104.
2. S. Chandrasekar, V. H. Kumar, Tetrahedron Lett., 2011, 52(28), 3561-3564.
3. M. Ankersen, K. Kramer Nielsen, A. Senning, Acta Chem. Scand., 1989, 43, 213-221.